Surp Badarak / Սուրբ Պատարագ

Goddelijke Liturgie

De Goddelijke Liturgie is de belangrijkste eredienst van de Armeense Kerk. Maar de Surp Badarak, zoals wij hem in het Armeens noemen, is veel meer dan dat. Het is de meest intieme ontmoeting die we in dit leven met God kunnen hebben. In de Goddelijke Liturgie komt Jezus Christus, de Zoon van God, naar zijn volk - naar u en mij - in twee vormen: Ten eerste door zijn Woord, in de lezing van het heilig Evangelie; en ten tweede door zijn heilig Lichaam en Bloed, in de Heilige Communie. Deze twee handelingen - het lezen van het Woord van God en het ontvangen van het Heilig Avondmaal - zijn de twee pijlers of bouwstenen van de Goddelijke Liturgie in alle oude, apostolische kerken.

Liturgische taal

Officieel is de liturgische taal het Klassiek Armeens (Grabar), dat duidelijk verschilt van de oostelijke en westelijke moderne Armeense dialecten. De volkstaal wordt niet gebruikt bij de viering van het Goddelijke.

Identiteit

De Armeense liturgie is een van de vijf liturgische families van het Christelijke Oosten. Hoewel geleerden de Armeense liturgie lang hebben beschouwd als een tak van de Byzantijnse liturgische familie, heeft recente wetenschap onomstotelijk de onafhankelijkheid en de eigenheid van de oude liturgische traditie van de Armeense kerk aangetoond.

Theologie

In de 10e eeuw beschreef de grote Armeense theoloog Khosrov Antsevatsi welsprekend het belang van de Goddelijke Liturgie toen hij schreef: "Aangezien zij die belijdenis doen en berouw tonen verzoening ontvangen door middel van het Heilige Mysterie [de Badarak], en met Christus worden herenigd om voor Hem Lichaam en Leden te worden, moeten wij begerig zijn naar het grote medicijn." De Goddelijke Liturgie is het grote medicijn dat ons leven werkelijk zin en richting geeft. Zij biedt de vrede en troost die alleen God kan geven - een gratis geschenk niet minder - in een tijd waarin zoveel mensen tevergeefs zoeken en miljoenen dollars uitgeven om persoonlijke stabiliteit en zekerheid te vinden.

De hoge Alexandrijnse christologie die de Armeense Kerk uitdraagt, komt tot uiting in vele facetten van haar liturgische uitdrukking. De Armeense anafora van de heilige Athanasius is, hoewel gericht tot de Vader, van meet af aan christologisch. Het openingsbetoog over Gods schepping dat in conventionele Antiochense eucharistische gebeden voorkomt, wordt in de Armeense Athanasius gereduceerd tot een loutere vermelding. Andere christologische accenten zijn een christologische doxologie die altijd voorafgaat aan het Onze Vader, en de bestendiging in Armenië van de gezamenlijke viering van Christus' geboorte en doop op 6 januari, die voor de Armeniërs een symbool werd van de volmaakte goddelijkheid en volmaakte menselijkheid van Christus in één natuur.

De Armeense liturgie behoudt vaak oude structuren en gebruiken die allang in andere riten zijn verdrongen. In de Armeense zondagmiddag, om een voorbeeld te noemen, vertoont de Vigil van de kathedraal dezelfde heldere structuur die de Spaanse pelgrim Egeria aan het eind van de vierde eeuw beschreef. Geleerden wenden zich steeds meer tot de Armeense liturgie als een belangrijke getuige voor de historische reconstructie van vroege liturgische structuren en praktijken.

Bijzondere aspecten van de Armeense liturgie

De Armeense liturgie wordt gevierd met een vorm en een ceremonieel dat in zekere mate aansluit bij de Romeinse en Byzantijnse riten. De gordijnen worden gebruikt in plaats van de altaarrail of de iconostase van die riten, en ook de gewaden zijn bijzonder. De Armeense kerk gebruikt ongezuurd brood, in de vorm van een hostie of een kleine dunne ronde koek, voor de wijding, en het brood dat niet voor de wijding in de liturgie wordt gebruikt, wordt achteraf aan het volk gegeven als antidoron. De gebruikte wijn moet uitsluitend bestaan uit het gegiste sap van de best verkrijgbare druiven. In de Armeense kerken wordt de communie onder beide soorten aan het volk gegeven, waarbij de hostie in de kelk wordt gedoopt voordat deze aan de communicant wordt overhandigd.

Op kerstavond en paasavond viert de Armeense kerk de liturgie 's avonds; de liturgie begint met de gordijnen dicht terwijl de inleidende psalmen en profetieën worden gezongen, maar op het moment dat het grote feest in het introit wordt aangekondigd, worden de gordijnen weggetrokken en verschijnt het altaar met volledige verlichting.

In de vastentijd blijft het altaar geheel verborgen door de grote gordijnen, en gedurende alle zondagen in de vastentijd, behalve Palmzondag, wordt de mis gevierd achter de gesloten gordijnen.

Gewaden

De Armeense gewaden voor de liturgie zijn bijzonder en prachtig. De priester draagt een kroon, die Saghavard of helm wordt genoemd.

De Armeense bisschoppen dragen een mijter die qua vorm bijna identiek is aan de Latijnse mijter. De mijter is in de Armeense kerk ingevoerd in de twaalfde eeuw. De celebrant wordt eerst bekleed met de shapik of alb, die meestal smaller is dan de Latijnse vorm, en meestal van linnen (soms van zijde). Dan doet hij op elk van zijn armen de bazpans of manchetten; dan de ourar of stola, die uit één stuk bestaat; dan de goti of gordel, dan de vakas of amice, die een grote geborduurde stijve kraag is met een schouderbedekking eraan; en tenslotte de shourchar, of kazuifel. Als de celebrant patriarch of katholiek is, draagt hij ook de gonker of epigonatie. De bisschoppen dragen een staf in de vorm van de Latijnse, terwijl de vartabeds (artsen in goddelijkheid) een staf in de Griekse vorm dragen (een staf met twee in elkaar verstrengelde slangen). Oorspronkelijk worden in de Armeense kerk geen orgels gebruikt, maar de uitgebreide vocale muziek van de oosterse stijl, gezongen door koor en volk, wordt begeleid door twee metalen instrumenten, de keshotz en zinzqha (de eerste een waaier met kleine belletjes; de tweede vergelijkbaar met cimbalen), die beide worden gebruikt tijdens verschillende delen van de liturgie. Het orgel werd in 1923 in de Armeense kerk geïntroduceerd. De diaken draagt slechts een alb, en een stola op dezelfde wijze als in de katholieke of orthodoxe kerken. De subdiakens en lagere geestelijken dragen alleen de alb.

Gedeelten van de liturgie

De Armeense liturgie kan in drie delen worden verdeeld: Voorbereiding, Anafora of Canon, en Slot.

Het eerste en voorbereidende deel strekt zich uit tot aan het Voorwoord, wanneer de catechumenen door de diaken worden opgedragen te vertrekken. De Canon begint met het afsluiten van het Voorwoord en eindigt met de Communie. Zodra de priester zijn gewaad heeft aangetrokken, gaat hij naar het altaar, wast zijn handen terwijl hij Psalm XXVI reciteert, en begint dan aan de voet van het altaar de liturgie. Na het uitspreken van de voorbede, de absolutie, die wordt uitgesproken met een kruisbeeld in de hand, reciteert hij Psalm XXII, en gaat om de twee verzen een trede van het altaar op. Nadat hij het gebed "In het tabernakel der heiligheid" heeft uitgesproken, worden de gordijnen gesloten en zingt het koor de toepasselijke hymne van de dag. Ondertussen maakt de celebrant achter het gordijn het brood op de pateen klaar en vult hij de kelk, klaar voor de offerande. Als dit gedaan is, worden de gordijnen teruggetrokken en wordt het altaar gewijd. Dan wordt het Introit van de dag gezongen, vervolgens de gebeden die overeenkomen met die van de eerste, tweede en derde antifoon van de liturgie van Basilius de Grote, terwijl de juiste psalmen door het koor worden gezongen. Dan zegt de diaken "Proschume" en tilt het boek met de evangeliën op, dat wordt bewierookt terwijl hij het naar het altaar brengt. Vervolgens zingt het koor driemaal het Trisagion (Heilige God, Heilige en Machtige, Heilige en Onsterfelijke, ontferm U over ons). De Armeense kerk interpoleert na "Heilig en Onsterfelijk" enkele woorden die de feestdag beschrijven, zoals "die voor ons openbaar is gemaakt" of "die uit de dood is opgestaan". Tijdens het Trisagion begeleidt men de Keshotz. Dan wordt de Litanie gezongen, en aan het einde daarvan leest de voorlezer de Profetie; dan wordt de Antifoon voor de Epistel gezongen, en de epistel van de dag gelezen. Aan het einde van elk lied antwoordt het koor Alleluia. Dan kondigt de diaken "Orthi" (sta op) aan en neemt de evangeliën en leest of intoneert het evangelie van de dag. Onmiddellijk daarna wordt de geloofsbelijdenis van Nicea gezongen. Na het afsluiten in de gewone vorm voegt de diaken de zin toe die door het Eerste Concilie van Nicea is uitgesproken: "Zij die zeggen dat er een tijd was waarin de Zoon niet was of waarin de Heilige Geest niet was; of dat zij uit het niets zijn geschapen; of dat de Zoon van God en de Heilige Geest van een andere substantie zijn of dat zij veranderlijk zijn, veroordeelt de Katholieke en Apostolische Kerk." Dan wordt de Belijdenis van St. Gregorius door de celebrant hardop uitgesproken en de Kleine Litanie gezongen. Aan het einde daarvan laat de diaken de catechumenen gaan, en het koor zingt de hymne van de grote intrede, wanneer het brood en de wijn plechtig naar het altaar worden gebracht. "Het Lichaam van onze Heer en het Bloed van onze Verlosser liggen voor ons. De hemelse machten zingen onzichtbaar en verkondigen met ononderbroken stem: Heilig, Heilig, Heilig, Heer God der heerscharen."

Hier doet de priester zijn kroon en het kruis af (als de celebrant bisschop is zijn mijter en als de celebrant bisschop is worden de gordijnen getrokken). De celebrant wierookt de heilige gaven en wast opnieuw zijn banden, waarbij hij zoals voorheen Psalm XXVI herhaalt. Nadat de Groet is gezongen, begint de Anafora of Canon. Het Voorwoord wordt in het geheim gezegd; alleen het slotgedeelte wordt opgedragen, waarop het koor antwoordt met het Sanctus. De formele vredeskus wordt uitgewisseld. Het gebed voor de consecratie volgt, met een vergelijking van de Oude en de Nieuwe Wet, die noch in de Griekse noch in de Romeinse ritus voorkomt: "Heilig, heilig, heilig; Gij zijt in waarheid allerheiligst; wie is er die met woorden uw overvloed, die zonder maat op ons neerstroomt, durft te beschrijven? Want Gij hebt onze voorvaderen, toen zij in zonde gevallen waren, beschermd en getroost door middel van de profeten, de wet, het priesterschap en het offer van de stieren, waarbij Gij ons toonde wat komen zou. En toen Hij uiteindelijk kwam, scheurde Gij het register van onze zonden in stukken en schonk Gij ons Uw eniggeboren Zoon, de schuldenaar en de schuld, het slachtoffer en de gezalfde, het Lam en het Brood des Hemels, de Priester en de Verlossing, want Hij is de uitdeler en wordt altijd onder ons verdeeld, zonder uitgeput te raken. Hij is waarlijk mens geworden en niet schijnbaar, en door vereniging zonder verwarring, is Hij mens geworden in de schoot van de Maagd Maria, Moeder van God, en heeft alle hartstochten van het menselijk leven doorlopen, alleen de zonde uitgezonderd, en is uit vrije wil naar het kruis gelopen, waarbij Hij de wereld het leven heeft geschonken en voor ons het heil heeft bewerkt." Dan volgen de eigenlijke wijdingswoorden, die hardop worden uitgesproken. Dan volgen het offeren en de Epiklesis: "waarbij Gij het brood, wanneer het gezegend wordt, waarlijk maakt tot het lichaam van onze Heer en Redder Jezus Christus." Dan volgen de gebeden voor de levenden en de doden, en een intonatie door de diakens van de Herdenking der Heiligen, waarin bijna alle Armeense heiligen worden genoemd. Dan zegt de diaken hardop de lofrede op van bisschop Khosrov de Grote, als dank voor het sacrament van het altaar. Daarna volgt een lange Ektene of Litanie, waarna het Onze Vader door het koor wordt gezongen. De celebrant verheft dan de geconsacreerde Hostie en zegt "Heilige dingen voor Heilige Personen," en als het koor antwoordt, vervolgt hij: "Laat ons in heiligheid proeven van het heilige en eervolle Lichaam en Bloed van onze Heer en Redder Jezus Christus die uit de hemel is neergedaald en nu onder ons wordt uitgedeeld." Dan zingt het koor antifonen ter ere van het offer van het Lichaam en Bloed, en wordt het gordijntje dichtgetrokken. De priester kust het heilige slachtoffer en zegt: "Ik belijd en geloof dat Gij Christus zijt, de Zoon van God, die de zonden van de wereld heeft gedragen." De Hostie wordt in drie delen verdeeld, waarvan er één in de kelk wordt gelegd. Het koor zingt de communiehymnen zoals afgesproken; de priester en de geestelijken ontvangen de communie eerst, daarna het koor en het volk. Het kleine gordijn wordt teruggetrokken als de communie wordt gegeven, en de grote gordijnen worden teruggetrokken als het volk ter communie komt.

Na de communie zet de priester zijn kroon op (of de bisschop zijn mijter en omophoria) en worden de grote gordijnen weer dichtgetrokken. Daarachter worden dankgebeden uitgesproken, waarna de grote gordijnen weer worden teruggetrokken en de priester met het evangelieboek in de hand het grote vredesgebed uitspreekt en het volk zegent. Dan zegt de diaken "Orthi" (sta op) en de celebrant leest het laatste evangelie, dat bijna altijd onveranderlijk is, namelijk het evangelie van Johannes, I: "In den beginne was het Woord, enz."; de enige uitzondering is van Pasen tot de vooravond van Pinksteren, wanneer men het Evangelie van Johannes, XXI, 15-20 gebruikt: "En toen zij gegeten hadden, enz." Dan wordt het gebed om vrede uitgesproken en de slotzegen uitgesproken.