Sint Servatius (Servaas)
In de heilige teksten die bewaard worden in de Sint Servaasbasiliek te Maastricht lezen we – in het Latijn – dat de patroonheilige van de kerk, van de stad Maastricht en van heel Nederland, afkomstig is uit Armenië. Al meer dan duizend jaar komt dit feit steeds weer naar voren in werken uit alle takken van de kunst en de literatuur, die het leven en werk van Servatius tot onderwerp hebben.
Dat is niet alleen bij Servatius het geval. De gelovigen van de kerk van San Miniato al Monte in Florence stellen dat hun patroonheilige de uit Armenië afkomstige koopman Minias is. Ook in de Franse gemeente Tallard wordt verzekerd dat hun patroonheilige Gregorius uit Armenië komt. Gregorius was een bisschop die midden in de Alpen kwam prediken en daar ook is overleden. Voor Emilianus geldt hetzelfde; hij was de eerste bisschop van Trevi in Umbrië (Italië) en is daar als martelaar in 302 gestorven. In de vroege vijfde eeuw kwam Liborius, zoon van een Armeense edelman, naar Ancona (Italië) en leefde daar een vroom en ascetisch leven. Na zijn dood in 420 werd hij vanwege zijn voorbeeldige leven patroonheilige van deze belangrijke havenplaats, die eeuwenlang een vitale verbinding zal blijven tussen Oost en West. Verscheidene andere heiligen die in Armenia Maior of Minor (Groter of Kleiner Armenië) gestorven zijn, worden ook buiten de grenzen van het Armeense land vereerd. Met talloze kerken, standbeelden, fresco’s en schilderijen worden de apostel Bartholomeus en Grigor de Verlichter, Acacius en Expeditus vereerd en de herinneringen aan hen in leven gehouden.
Vooral ook de duizenden kerken en altaren die overal in het Westen gebouwd zijn ter ere van de heilige Blasius dienen hier vermeld te worden. Deze Blasius is rond het jaar 316 een marteldood gestorven in Sebaste, de hoofdstad van Armenia Minor. Zijn uitstraling was zo waardig, dat hij in de late middeleeuwen de patroonheilige van de Republiek van Ragusa (het huidige Dubrovnik) is geworden. En ook al kunnen er bij enkele details in de geschiedenis en de verering van deze heiligen vraagtekens geplaatst worden (hetgeen overigens bij de meeste middeleeuwse hagiografieën het geval is), over het algemeen zijn deze gebeurtenissen en ontwikkelingen historisch goed gedocumenteerd.
Gelegen in het hart van een regio die al in de tijd van de apostelen werd doordrenkt van christelijke ideeën door het kersteningswerk van Bartholomeus, is Armenië onder de leiding van Grigor de Verlichter het eerste land geworden dat het christendom formeel als staatsgodsdienst heeft aanvaard. Dat was rond het jaar 295. In deze algemene beweging van spirituele verheffing hebben veel adellijke families in Armenië de nieuwe religie oprecht en met veel geestdrift geaccepteerd. Een van die adellijke families was de Servantiandynastie, die veel land bezaten in het zuiden van Armenië, aan de grens met Iran. De Servantians hebben zich in diverse belangrijke episoden in de Armeense geschiedenis onderscheiden, met name in de belangrijke Slag bij Avarayr. Bij deze slag, die ook bekend is onder de naam Slag bij Vartanantz en die plaatsvond op 26 mei in het jaar 451, gaven de Armeniërs er de voorkeur aan in de strijd te sterven boven het aanvaarden van het mazdeïsme, een vreemd geloof dat met geweld werd opgelegd. Later zijn 1036 gesneuvelden als martelaar heilig verklaard door de Armeense kerk. Honderd jaar eerder heeft een telg uit deze dynastie, Servatius, zijn stempel op het Roomse westen gezet. Als een trouwe volgeling van Athanasius, de grote bisschop van Alexandrië en verdediger van de orthodoxie, heeft Servatius deelgenomen aan verscheidene belangrijke concilies en heeft hij de bisschop altijd gesteund, ook in minder gelukkige tijden. In het Westen was Servatius een fel tegenstander van Euphratius van Keulen, die de leer van zijn gnostische sekte in het Rijnland wilde verspreiden en weer later vocht Servatius ook fel tegen de Arianen in het Westen.
Servatius was rond het midden van de vierde eeuw de eerste orthodoxe evangelist die door de Germaanse volken in het noorden van het Romeinse rijk erkend werd, ook door de bevolking van Tongeren. Hij is in Maastricht gestorven, waar hij de eerste bisschop was. Sinds zijn dood is de verering voor Servatius alleen maar groter geworden: viel hem in de zesde eeuw nog in beperkte mate een plaatselijke verering ten deel, onder de Karolingers groeide zijn betekenis gaandeweg totdat Servatius onder de Ottonen een belangrijke centrale rol als landelijke heilige vervulde. De keizers Otto I en Otto II hebben bij hun bezoek aan twee kloosters die aan Servatius waren gewijd, tevens ook de twee grootste feesten van het liturgische jaar – Kerstmis en Pasen – aan hem gewijd. Zijn verering werd zo universeel dat hij met de heilige Petrus vergeleken werd, die hem een sleutel van het paradijs zou hebben gegeven; op afbeeldingen van Servatius is die sleutel inmiddels zijn belangrijkste attribuut. De Armeense heilige heeft een bijzonder grote rol gespeeld in de Nederlandse geschiedenis en het oudste werk van de Nederlandse literatuur is de Servaaslegende van Hendrik van Veldeke die rond 1170 geschreven werd.
Toch zou de glans van het levensverhaal van Servatius waarschijnlijk verdwenen zijn en hijzelf vervangen door een neef van Christus zelf, als niet een andere Armeense pelgrim de tijd genomen had deze gebeurtenissen te bestuderen en te beschrijven. Een zekere Alagraecus, geschoold en competent, verbleef rond het jaar 1000 in Maastricht en schreef een verhandeling over de ware oorsprong van de patroonheilige. Dankzij deze reiziger zijn we nu in staat opnieuw zijn afkomst na te gaan en de geografische plaats van het land van origine te bepalen: Armenië.
Na honderden studies over verschillende aspecten van het leven en het werk van Servatius worden in dit boek zowel bronnen uit het Oosten als uit het Westen gebruikt teneinde een volledig beeld te geven van een unieke lotsbestemming en een vormende en blijvende nalatenschap voor Europa.
Samenvatting boek over Servatius : Saint Servatius d'Arménie, auteurs: Georges K. Khayiguian, Maxime K. Yevadian
Boek kan besteld worden via de volgende link:
https://sourcesdarmenie.com/produit/saint-servatius-darmenie-premier-eveque-de-maastricht/
